HM - Na początku było nic, czyli parę słów o mitach

Witam na pierwszym wykładzie z Historii Magii. Naszym dzisiejszym tematem będą mity, ich pochodzenie, znaczenie dla człowieka oraz ewolucja.
Na początku zastanówmy się, czym w ogóle jest mit, po co on jest i czy mity nadal funkcjonują w naszym życiu. Idąc za Słownikiem wiedzy o literaturze [videograf II/2008]:

MIT - 1. opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności, głównie archaicznej, pierwotnej. Wyrasta z religii i wierzeń pierwotnych oraz tradycji przekazu ustnego. [...] Jest więc historią grupującą fakty i organizującą fabuły w ten sposób, że nabierają one ściśle określonego sensu. [...] 2. Mit związany jest głównie ze światem wierzeń społeczeństw pierwotnych, jednak coraz częściej uważa się, że współczesność posiada swoje własne mity (np. literackie bądź polityczne).

Według powyższych definicji możemy śmiało powiedzieć, że mitem jest każda opowieść, która z formy mówionej/śpiewanej została zaadaptowana na dzieło literackie i opowiada o sprawach podstawowych dla człowieka, bądź to fizycznych prawach natury, czy powodów tradycji i wierzeń. Można zatem uznać, że Legenda o Lechu, Czechu i Rusie też jest mitem. Nie możemy również ograniczać tego pojęcia do samego antyku, bo czy opowieść o duchu straszącym w zamkowej studni nie jest częścią wierzeń lokalnych? Coraz częściej w miastach słyszymy o bezgłowych jeźdźcach, czy nawiedzonych placach budowy i to też można określić jako mit, jeśli tylko znajdzie odpowiednią grupę "wyznawców". Idąc tropem definicji, to Biblia, czy Koran też są mitologiami, z tym, że monoteistycznymi.
W innym fragmencie tego słownika czytamy:

Tematyka mitu grupuje się wokół trzech zasadniczych kręgów: 1. wyobrażeń dotyczących powstawania bogów, ludzi i światów (teogonia, kosmogonia); 2. wyobrażeń świętej przestrzeni, swoistego centrum świata i świętego czasu, zwykle cyklicznego (mit wiecznego powrotu); 3. organizowania wyobrażeń o świecie,co ma wpływ na interpretację wszelkiego poznania rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i nadprzyrodzonej.

Myślę jednak, ze lepsze będzie przyjęcie, iż mity dzielą się na: 1. opowiadające o początkach świata, życia, ludzi; 2. pokazujące powody zachowań przyrody; 3. obrazujące życie bogów jako pierwowzorów i protoplastów norm cywilizacyjnych; 4. opiewające czyny bohaterów, herosów i postaci historycznych jako ugruntowanie wiary historycznej narodu. A idąc jeszcze dalej, możemy mówić, że mamy mitologię Ziemi, Nieba i Piekła, czymkolwiek one dla danej kultury są. Ziemia to obszar ludzi i zwierząt, Niebem rządzą bogowie, a Piekłem zmarli.
Podobno sztuka wyższa jest niemożliwa do przekazania bez symbolu, zatem mity są są niejako encyklopedią tych symboli. Bo czymże innym jest mit Argonautów, jak nie osławionym toposem homo viator, czy Zeus porywający Europę, która to rzeczywiście na długie lata była (o ile nie jest nadal) pod wpływem dorobku helleńskiego Olimpu.
Czy człowiek mógłby żyć bez mitów? Jest to pytanie zasadnicze, bo z niego wynika, dlaczego narodziła się potrzeba tego tworu. Starożytny Egipcjanin widział, że Nil wylewa, Japończyk obserwował co noc piękny księżyc, a Arab podziwiał elegancję konia, który mu służył wiernie przez całe swoje życie. I jako istota rozumna, zdolna do myślenia abstrakcyjnego zastanawiał się, dlaczego tak się dzieje. Oczywiście, ludzie w końcu odpowiedzieli sobie na wiele pytań spośród zadawanych, ale musiało minąć naprawdę wiele czasu, by tak się stało, dlatego też potrzebował rozwiązania tymczasowego. Poza tym, człowiek potrzebował pewnych schematów, dzięki którym mógłby koegzystować z innymi, pewnych prawd, które mógłby przyjąć na wiarę po to, żeby czuł potrzebę dążenia do samodoskonalenia, przestrzegania ustanowionych prawd. Czuł potrzebę posiadania istoty doskonalszej, do której mógłby zwrócić się o pomoc. I wszystkie te potrzeby były zaspokojone właśnie dzięki mitom. Mity stanowiły swego rodzaju nadzieję, że wszystko ma jakiś większy cel, jakiś powód istnienia lepszy niż przypadek, w końcu jakiś kodeks, dzięki któremu czuł się pełniejszy i lepszy.
Czy mity ewoluowały? Oczywiście, że tak. I nadal to robią poprzez ciągłe odnawianie ich w sztuce, postrzeganiu przez współczesnych i kontakty z innymi mitologiami. Przykładem może być japońska wersja powstania świata, która w Nihongi, czy Kojiki jest zupełnie inna jak pierwotne zapiski i jest niemal zupełnie przekopiowana z chińskich wierzeń, z którymi Wyspiarze zetknęli się na krótko przed powstaniem wyżej wymienionych dzieł. Podobnie z syrenami, które pierwotnie posiadały skrzydła i przypominały bardziej obecne harpie niż kobiety o nogach zastąpionych rybim ogonem. Biblia też doczekała się reinterpretacji, bo przecież pierwotnie anioły nie miały skrzydeł (prawdopodobnie zyskały je dzięki hinduskim deva), a wiele obecnie oczywistych prawd wiary zostało dopisane dopiero w późniejszych wiekach.
Ostatecznie, jakimi mitologiami będziemy się zajmować na zajęciach Historii Magii? Mitologii jest naprawdę dużo, a dogłębne przestudiowanie choćby jednej jest praktycznie niemożliwe przez mnogość wersji lokalnych i okres, w jakim powstawały. Wymagana też by była dokładna wiedza historyczna, by oddzielić dopiski wymuszone polityką uwczesnych od oryginalnego tekstu. Niemniej jednak jest kilka elementów, które warto znać i to właśnie nimi się zajmiemy:
- Mitologia Hellady (i jej zestawienie w Rzymem oraz wczesnych chrześcijaństwem)
- Mitologia Ludów Syberyjskich
- Mitologia Nordycka
- Mitologia Celtycka
- Mitologia Śłowiańska
- Mitologia Japońska/Chińska (część będzie nam się pokrywała)
- Wierzenia Ludów Afrykańskich
oraz:
- Podania Europejskie (w szczególności średniowiecze i legendy późniejsze należące do najczęstszej topiki)
- Podania Polskie
- Podania występujące w różnych obszarach świata równolegle
ponadto:
- Europejska wizja magii na przestrzeni wieków
- Światowa wizja magii na przestrzeni wieków
- Obecna interpretacja wydarzeń związanych w historii z magią